Letersia 2011-2012-2013 Permbledhje

MallMalli eshte nje prej motiveve me te dendura ne poetiken e Kadares,shprehur ne forma tendryshme si psh:-per femijerin,-per vendlindjen,-per vajzat e bukura te Moskes,-pervajzen qe ka prekur shpirtin e tij,etj.Malli eshte lejtmotivi I kesaj poezie.Heroit lirik duketse I mungon vajza e enerrave te tij dhe per shkak te mungeses lind ndjenja e mallit.Sirrjedhoj e mallit vjen nje tjeter ndjesi qe shprehet nepermjet elementeve te natyres kubien ne sy detajet:Qiej te ngrysur,mungesa e lejlekeve dhe ylbereve.Perdorimi Ishumesit ne keto 3 detaje(perjashto lejleket)krijon pershtypjen e nje hapesire tepafundme te cilen seshte I afte ta rroki syri njerezor.Kjo hapesire lidhet me ndjesin ebooshllekut qe I krijon heroit lirik ne shpirt mungesa e komunikimit me vajzen qedashuron.Mungesa e ylbereve simbolizon nderprejen e urave te komunikimit por edhegezimin e jetes(ngjyrat).Ne strofen e 1 pikat e shiut mbi qelq ngjajne me ndjesit delikate qe I zgjohen heroit neshpirt.Per here te pare ne poetiken e Kadares shiu nuk eshte burim trishtimi, por zgjon teheroi lirik nje perjetim aq te fort sa I mbush gjith qenien:malli per dike te zgjon emocionete forta qe te nxjerrin nga apatia dhe merzia.Fjala:befas eshte deshmi e spontanitetit tendjenjave qe lidhet me nenvetedijen e pakontrolluar te heroit lirik.Nga ky moment e tutjedo te garojne ne poezi:vetedija(kujton thenie e Heraklitit:te zgjuarit jane bashke ne tokedhe te fjeturit vec)me nenvetedijen(zgjimi I kesaj ndjesie te cilin nuk ekontrollojme).Paradoksi I kesaj distance shpirerore gjendet ne faktin se heroi lirik dh edashura jetojne ne nje qytet.Pra seshte hapesira dhe distanca fizike qe I ndan,te dy I kakapur rutina e jetes se perditshme,monotonia dhe mefshtesia.Kjo mefshtesi nuk eshte epanjohur per heronjt e letersis moderniste.Mjafton perseritja e detajit:rralle,sa rralle perte kuptuar sa e madhe eshte distanca shpierterore mes tyre.Shiu behet shkak perzgjimin e ketij kujtimi;pra natyra behet percaktuese e ndjesi njerezore.
Ne strofen 2 spontaniteti I ndjenjes se mallit theksohet nga fjala:e cuditshme;cka na bente besojme se poeti ska marr vesh as faktin qe po vjen vjeshta.Ardhja e vjeshtestheksohet nga detajet artistike:mengjesi me shi dhe qiejt e ngrysur.Ne strofen 3 fjala:perdreq lidhet me faktin qe arsyeja nderpret spontanitetin dhe lirine enenndergjegjes per te arritur ne konkluzione qe vetem arsyeja mund ti diktoje.Ai kujtonthenien e Heraklitit qe pershtatet me kete largesi shpirerore qe I ngjan gjumit letargjikdhe vete vdekjes.Ai e kupton se ata qe jane te gjalle(vital dhe aktiv)munden ti vjelin jetesgezime dhe perjetime te forta, ndersa njerezit e plogesht e pasiv jane si te pergjumurit,site vdekurit;te privuar nga kenaqesit e jetes.Duket sikur me kete thenie heroi do te zgjojvetveten nga plogeshtia.Ne strofen 4 pyetja retorike e dy vargjeve te para duket me teper si thirrje qe heroi lirik Iben vetes per zgjim;gjithashtu shpreh dyzimin e poetit me endrres dhe realitet,dyzim qelidhet ose kushtezojet edhe nga ngjyra gri e qiellit.Dy vargjet e fundit ritheksojne motivine mallit dhe shprehin iden se:Kjo dite ia vlente qofte edhe vetem per faktin se shpirti Iheroit lirik u mbush me jet nga ndjenja e mallit.PA TYPoezia trajton temen e dashuris,se ciles I kendohet ne mungese.Edhe pse nuk permenden
fjalet:dashuri dhe ndarje;nga trishtimi qe del si ndjenje mbizoteruese,kuptojme se heroilirik po vuan nje ndarje.Jane disa detaje qe vertetojne ndarjen,here te drejtperdrejta dhehere ne menyre simbolike.a)Detaje te drejtperdrejta:ti ike,fill pas teje u zbeh blerimi,cte bej,etjb)Detaje me vlere simbolike:udha e pafundme(qe ska me kthim se e dashura nuk do te vime),bota ngjan me negativin e nje filmi(bardhezi,kane humbur ngjyrat,pra bukuria dheinteresi per jeten),ere e ftohte(shpirti pa dashurin eshte ftohur dhe ndihet sikur po afrondimri),te muzgut(shpirti I pashprese,shkrimet e lashta si te Gjon Buzukut(te dy I perkasinte kaluares qe nuk kthehet me pas),I ftohti medalion I henes(hena shihet si deshmitare endarjes).Ne strofen 1 paralelizmi figurativ mes vjeshtes dhe ikjes se te dashures tregon humbjen enje dashurie dhe fillimin e vetmis te simbolizuar nga dimri.Folja zverdhi shpreh zbehjen epasionti dhe vjeterimin e ndjenjes.Vete hena te sugjeron nje lloj ftohtesie cka shkon pershtat me ftohjen e lidhjes ne cift.kjo ndjesi shprehet me metonimin:mbi gjokse pellgjeshtani tundet I arti medaljon I henes(konkretja per abstrakten).Larmia e inversioneve sherben per te treguar se pas ndarjes asgje nuk shkon mbare.Ne strofen e dyte vazhdon paralelizmi figurativ:ikin lejleket prej te ftohtit sic ka ikur edashura e heroit lirik.Krahasimi:si stof I keq shpreh vleresimin e heroit lirik per cilesin edashuris por edhe per cilesin e jetes pa dashurin:ai beson se kjo lidhje nuk I qendrojkohes ngaqe nuk ishte cilesore.Ngjyrat bardhezi me te cilat sheh tani boten e cilapermblidhet ne enumeracionin:toka,pylli,reja;deshmojne merzine dhe mungesen einteresit qe shfaq jea pa dashurinNe strofen 3 detaji:fushat qe shpre hapesiren dhe vetmine,realizon deshiren e heroit lirikper ta perjetuar I vetem kete ndarje dh ndjenjat e trishtimit dhe te zhgenjimit.Era e ftohtesugjeron dimrin dhe ngrirjen e ndjenjave kur njera pale qe mbetet pa pergjigjevuan.Mullaret e gjysmuar shprehin gjysmimin e cdo njeriu qe mbetet padashurin.Krahasimi I tyre me Don Kishotet do te tregoj se kjo ndjenje tashme I takon tekaluares dhe koha e saj ka ikur si koha e Don Kishotit.Epiteti:te gjysmuar shprehdhimbjen e heroit lirik.Ndryshimi I kohes se foljeve nga strofa 1,2 te strofa 3(e kryer ethjeshte-e tashme) I meshon faktit se kjo dashuri I perket thjesht te kaluares.Ne strofen 4 pyetja retorike:Cte bej?dhe monologue I heroit lirik lidhen me mungesen eorientimit ten je njeriu fill pas ndarjes.Muzgu shkon per shtat me erresiren qe pllakosshpirtin njerezor pas ndarjes.Grotesku I vargut 3 dhe mbartja ne vargjet 3 4:kur qerrjabaltrave ben shkrime/te lashta sit e Gjon Buzukut;shprehin mungese e orientimit te njeriutten dare qe s’arrin me te pershtatet me realitetin dhe e shtremberon ate.Mbetja e shkrimitne vemendjne e njeriut ten dare tregon akoma iden se asnje dashuri qe humbet nuk shuhetplotesisht.(kjo na kujton poezin KRISTAL)Ne strofen 5 detaji:duke rene ne gjunje tregon thyerrjen shpirterore qe peson njeriu kurzhgenjehet.Ndryshimi I kohes se foljes ketu : ne te ardhmen tregon se heroi lirik eshtepershtatur tashme me iden e ndarjes.DUket sikur thyerja shpirterore e perkul edhefizikisht ate.Etja e tyre eshte simbolike:ai e do dashurin si shkretetirashiun.Metonimia:’do me ngelet ne gryke I ftohti medallion I henes’ tregon se ka per tandier ne gjithe madheshtin e saj ndjenjes e trishtimit dhe te ftohtesis.Permes inversioneve qe perdor poeti u jep vlere logjike fjaleve kyce qe lidhen meperjetimet te heroit lirik si psh:I arti(=I ftohti),si stof I keq(=cilesi e keqe e
lidhjes),tani(=tani qe eshte ndare),I ftohti(I arti epitet I drejtperdrejt qe deshmon ftohjen enje lidhjeje).Ndodh per te disajten here qe Kadare flet per dike pa e patur te pranishemdhe biseda eshte thellesisht intime.Mungesa e pales tjeter perforcon trishtimin .Figura te tjera:gjeterrenes=epitet kompozit,e zhveshur=epitet(ftohtesi),te lashta=epitetqe tregon se gjurmet e kesaj dashurie kane per ti qendruar kohes,medalioni=metafor qematerializon henen e cila do te mbetet si ngerc ne qenien e heroit lirik qe harrin kulmin evuajtjes.KRISTALPoezia u shkrua me 1979.Eshte poezi dashurie mbikohore qe nuk I kushtohetdrejtperdrejt dashurise,por mbijeteses se kujtimit te saj ne shpirtin e njeriut qe e kaprovuar. Ismail Kadare e shikon dashurin ne retrospektiv.Kujtimi I dashuris vjen neformen e nje dhimbjeje dhe monumentalizohet.Ajo merr formefizike,kristalizohet,shnderrohet ne kristal.Kujtimi e larteson dashuris deri ne perjetesi.Aido te donte te shpetonte perfundimisht nga kujtimi I nje dashurie qe nuk ekzistonme.Shfaqet dilema e tij per tu ndare prej kesaj dashurie ne kete bote apo per ta marre sixhevahir ne boten tjeter.Ky vleresim I Kadares per dashurin eshte I panjohur mepare.Ideja:dashuria nuk vde kurre;edhe pas ndarjes ajo mbetet ne nje cep te shpirtitnjerezor e pazevendesueshme,per te zbukuruar shpirtin e atij qe ka patur fatin taperjetoj.Poezia nis me nje apostrof ne vargun e pare ku heroi lirik I drejtohet kujtimit tedashuris si ti drejtohej nje njeriu qe ka para,ne veten e dyte numri njejes.Ky kujtim eshteende I forte edhe I gjalle dhe trondit shpirtin e heroit lirik.Metafora e vargut 3 te strofa epare tregon se edhe kujtimet me teforta I fashit dikur koha.Ne vargun e pare te strofes 2 antiteza: poshte e larte tregon coroditjen e heroit lirikperballe dilemes nese duhet ta mbarti gjith jeten kete kujtim,apo ta harroj pergjithmone.Enumeracioni emeror I vargut 3:nje strofe nje note a nje brulant, krijonshkallezim ne ngjitje se brilanti nenkupton vleren me te larte.Vargu 4 I strofes 2 ka njeenumeracion foljor:te te le , te te puth,te shkoj qe I meshon ides se ikjes nga dhimbja qeishkakton kujtimi.Metafora:kristal ne vargun 2 te strofes 3 tregon nevojen e heroit lirik per ti dhene njeforme konkrete kujtimit te dashuris.E quan kristal se nxjerr ne pah disa cilesi te ketijkujtimi:bukurin,delikatesen,vleren monetare,pastertin dhe aftesin per ti qendruarkohes.Vargu I katert I strofes 3 ka nje antiteze qe tregon se ky kujtim smund te jet Ipandjeshem per sa kohe qe heroi lirik vuan nga nje dashuri qe ka mbaruar;por smund tejet plotesisht I gjalle perderisa heroi lirik eshte krejt I vetem ne kete perjetim.Metafora:hon(honi=honi I harreses) ne vargun 1 te strofes 4 shpreh tendencen e heroitlirik per te harruar.Mes honit dhe lulnajes krijohet nje antiteze qe I meshon dilemes neseduhet ta harroj kete kujtim,apo tia kaloje perjetesise(lulnaja eshte e perjetshme:cdopranvere ajo gjallerohet nga lulet qe celin).Krahasimi:porsi polen ,eshte deshmi e shpirtitdelikat te heroit lirik qe trajton me delikates kujtimin e nje dashurie.Vargu 2 I strofes 2:Ty te te leshoj=metonimi(konkretja ne vend te abstraktes)I drejtohetkujtimit te dashurise sikur ti drejtohet te dashures qe e ka len per te treguar se sa shumpershtypje I ben kujtim.Vargu 1 strofa 5:te te mashtroj eshte nje tjeter metonimi.Vargu 4 strofa 5:ish-s’ish eshte antiteze qe meshon dilemen e heroit lirik.Mjetet gjuhesore:ne vargjet 2,3,4 strofa 1:si-si-si eshte anafor qe thekson shpirtin etrazuar te heroit lirik.Vargjet 2,3 te strofes 2:nje-nje jane anafora qe tregojne se heroi lirikben perpjekje tedeshperuara per te shpetuar nga kujtimi I nje dashurie qe I shkaktonvuajtje.Aliteracioni:m-m-m ne vargun 2 te strofes 3(morg-mermer-m….)tregon iden e nje
mermerime bezdie te heroit lirik qe nuk gjen zgjidhje.Rimarrja e fjale gjysme-gjysme nevargun 4 te strofes 3 thekson disa ide:1)heroi lirik ka mbetur I gjysmuar pa tedashuren.2)ai beson se ky kujtim nuk do te vdese kurre plotesisht,por as do te jetojperhere I gjalle.Rimarrja:gjithkund-gjithkund ne vargun 4 strofa 4 shpreh deshiren perfundimtare teheroit lirik per tia kaluar kete kujtim perjetesise.Ne strofen 5 verrehet perdorimi Ipolisindetit: dhe,dhe as,as qe deshmon mbi shtresimin e ngjarjeve ne kohe dhe nje farkenaqesi per faktin se po shpeton nga ky kujtim duke mashtruar.Epanalepsa e vargut tefundit:harrim-harrim tregon se autori ende nuk beson ne harrimin e kohe.Poeti procedon me varg 8-rrokesh,te alternuar me 10-rrokeshin.Rima e perdorur eshte ealternuar ABAB,por ka raste edhe vargjesh te bardha.Theksat ritmik bien kryesisht nerrokjet 2-10 ose 4-10 ndersa ne vargjet 8-rrokeshe ne vargjet 2-8.Poezia ka muzikalitette brendshem qe realizohet me alternimin I ritmit fundor me ate parafundor.KRISHTLINDJE NE NEW YORKKadare ka ne poetiken e vet disa toponime shpesh me karakter simbolik.Stilemat evendeve si:Moske,Tirane,Paris,etj marrin kuptimin e tyre te plote kur lidhen me njehistori apo ndjenje njerezore brenda veprave te tij.Titulli I poezis hyn ne kontrast me vitinqe eshte shkruar:1997.Krishlindje-sugjeron nje feste ndersa viti 1997 simbolizon absurdintrondites qe coi drejt regresit Shqiperin.Edhe pse pretendohet pershkrimi I njefeste,brendia e poezis pershkohet nga nje meditim per situaten e krijuar.Poezia eshtemeditative.Kadare nuk pershkruan veprime qe ndodhin ne jeten e vertete,as ne Shqiperinee 1997;eshte shume larg prej saj,por perkundrazi ai imagjinon nje situat qe mund te ketndodhur ne qiell.Qielli simbolizon kupolat qeverisese.Pra e largon fillimish vemendjennga toka per ne qiell.Natyra dimerore dhe elementet e kesaj stine vihen ne sherbim teparalelizmit mes gjendjes shpirterore dhe gjendjes sociale e morale.Pra poezia eshte njemeditim mbi aspektin:moral,social dhe personal.Ne pjesen e pare meditimi vendoset ne aeroport.Nje vonese e cuditshme eavioneve(mjeteve te komunikacionit modern) realizon nje atmosfere kaosi mes qiellit dhetokes.Ne vargun 2 te strofes 1 poeti thote:dicka ka ndodhur ne qiell ndersa ne vargun 4shpjegon:nje puc qiellor.Njeriu eshte I pafuqishem perpara forcave te medha shkaterruesete natyres(=eshte I pafuqishem te ndermarri ndryshime per te permiresuar cilesin e jetesper sa kohe qe jeta njerezore eshte ne dore te politikave).Te kjo pafuqi e njeriut perballenatyres buron brenga e poetit.Duket sikur kete brenge e reflektojen edhe objektet epashpirta:radaret.Fjala:puc nenkupton ate cka ndodh ne jeten njerezore diku ne nje vendte botes dhe nga viti 1997 nenkupton Shqiperin:pra ka ndodhur nje levizje e fshehte,njeshkaterrim I madh I papritur,paralizues.Ajo qe ka ndodhur ne natyre(nenkupton ne toke) Inervozon njerezit, te cilet smund te jen indiferent dhe mosperfilles.Shqetesimi I tyrendihet ne cdo qeliz te trupit madje edhe ne pjeset me intime.Debora I shoqeronqiellgervishtesit te cilet personifikohen me krahasimin si te dehur,per te treguar tronditjene gjithckaje.Por njeriu nuk harrin te kuptoj ate cka ndodh ne realitet dhe kjo nuk elehteson dhimbjen apo fajin e tij,por e thellon ate.Terheqia e njeriut drejt krimit eshteevidentuar nga Kadare si nje vecori mbizoteruese e natyres njerezore:njeriu priret ndajmekatit ne menyre te pashmangshme.Funksioni fatik qe merr ligjerimi poetik ne vargun 4te strofes 3(ah ckohe e keqe) tregon tendencen e njeriut per te sfiduar problemet,dukefolur per fenomene te kota.
Pjesa e dyte:Ketu dominon paralelizmi mes avionit qe ulet dhe Krishtit qe duket sikurzbret nga qielli,(duke imituar engjejt flatron serish)per festen e tij teKrishtlindjeve.Njerezit e presin dehshem dhe me buj,I besojne dhe duhet ta ken prane.Nevargjet 3,4 te strofes 2 del Krishti si figur tragjike me metaforen midisesi nenkupton se kambetur midis qiellit dhe tokes.Midises eshte nje neologjizem I Kadares si edhekompozita:vdekjejetshem.Ne strofen 3 kuptojme se kjo figure tragjike mbetet e tille mbi2000 vjet(qe nga lindja e Krishtit).Krishti ka ngelur mes qiejve dhe tokes dhe kjo hyn neparalelizem me qendrimin statik te shqiptareve mes ferrit te diktatures dhe parajses sedemokracise.Argumenti I Kadares pse kjo figure mbeti ne mes eshte I thjeshte:botanjerezore nuk e pranon megjithese ai sakrifikoi aq shume per ta.Akti I tij I flijimit kthehetnje shestim te thyer(enderr,plan I mbetur ne mes,ashtu sikurse mbeti ne mes endrra eshqiptareve per demokraci).Perderisa pendesa e njerezve eshte e padobishme ckaperforcohet te anafora e vargjeve3,4 te strofes 4(eshte von-eshte von),ne strofen 5 Jezu-Krishti I shehj njerezit pikellueshem.Tragjizmi I figures se Jezu-Krishtit zgjaat 2000 vjetdhe denimi I tij eshte I perjetshem:te mos jet as hyjnor as tokesor.Denimi I tij eshte Iperjetshem ashtu sic eshte edhe endrra ideale e njerezimit per nje bote ideale(I endrressone tragjike per qiellsi).Njerezit kane enderruar nje realitet tjeter dhe nje bote ideale,porne te vertete mbizoteron krimi dhe mekati dhe ceshte me e keqja?:kjo bote eshte edestinuar te mbetet keshtu ne perjetesi.Pjesa e trete:Natyra dhe objektet dalin ne paralelizem me gjendjen shpirteroer te heroitlirik(nata).Vete Kadare gjendet nje New York,midis dy boteve:1)realitetit te dhunshem nevendin e tij.2)botes ideale te cilen ka enderruar.Ne shkelqimin fals te gureve te cmuar aigjen shkelqimin e botes se parave qe ngrihet krenare mbi dhimbjen njerezore.Ne strofen 3thenia:ora jon po bie,eshte kercenuese dhe tregon se per te gjithe mekataret ka njemoment ndeshkimi.Ai njehson veten me turmen e madhe te njerezve qe nuk e kane nedore fatin e tyre por sidoqofte dine te njohin vec nje rruge:rrugen e vdekjes.Kydestinacion I tremb,prandaj ne menyre metaforike:apostujt=njerezit endershem,gjykatesit=njerezit e drejte,judet=tradhetaret,I drejtohen kishes me besimin seky vend do te shlyej mekatet e tyre.Dhimbja pershkallezohet teksa shpalos realitetin evertet ten je vendi hipokrit,teksa shikon maskat mashtruese te njerezve,teksa shikon serruga qe kane marre njerezit nuk eshte e duhura,por e gabuara pasi mesimet e Jezu-Krishtit njerezimi I ka quajtur te pavlefshme.Kur njerezit gjenden ngusht dhe pa rrugeshpetimi atehere kujtohen te luten:kthehu bir I zotit;por Jezu-Krishti nuk flet por ndezvetem 4 plaget e tij si semafor per te treguar se rruga e vetme drejt shpetimimit eshtesakrifica.Pjesa e katert:Kemi ndryshim te stines dhe te motit.Gjithcka ne boten jonjerezore kthehetne realitet.Njerezit vazhdojne te mos kuptojne arsyet e veprimeve te tyre temeparshme.Antonimet:u permbys-u ngrit,tregojne se ajo qe ka ndodhur nuk ishte dicka ethjeshte,por dicka katastrofike.Ne momentin qe njeriu nuk arriti te rrokte endrren,do tevazhdoj ti perulet fatit te tij,jetes se zakonshme,duke jetuar ne boten e paras ku te gjith ekan percunduar(perbuzur)idealin e Krishtit,eshte kjo arsyeja pse kartat e kreditit rrjedhingjak.Enumeracioni I metaforave emerore:pjelle,rober dhe mbreter;tregon fatin e njerezveqe do te mbeten perjet ne toke.Njeriu do te mbetet pazgjidhsmerisht I lidhur me token dheduke patur natyr mekatare humbet rrugen e shenjteris.Ideja qe percon poezia:Krishti eshte figure tragjike se perfaqeon tragjizmin e qeniesnjerezore,e cila ndersa enderron per nje bote me te mire te ngjajshme me idealen,mbetet
rrob I perhershem I mekatit dhe viktime e realitetit satanic qe mbizoteron ne toke.Endrrattona vdesin para se te arrijne te rropin qiejt e ameshimit, sepse ndoten nga realiteti Ivrazhde I tokes.NE STUDION DIMEROREPoezia eshte botuar per here te pare ne librin:”ftese ne studio” qe u botua per here te parepara se te largohej Kadare nga Shqiperia,hap qe pershpejtoi zhvillimet demokratike neShqiperin e 90’.Pakenaqesia ndaj letersise shqipe te kohes dhe poezis komformiste e coine nje ndryshim te klimes ne veprat e tij.Ketu ul disa grade temperaturen e vendit,shtonmjegullat,rete,shirat dhe acarin;thua se kerkonte ta terhiqte nga ana klimaterike vendin etij diku ne thellesi te kontinentit europian.Tonaliteti I poezis eshte i zymte,deri dikutragjik dhe serish intim.Ne realitetin e botes poetike te nje kohe,shfaqet nje dhimbje egrumbulluar prej kohesh.Ne poezi lartesohet nje imagjinat e ndezur,nje fantazi qe rrekette na japi ne pellemb te dores ate realitet qe te gjithe e perjetonin,por pak njerezmundeshin ta rroknin.Poezia u shkrua me 1985 kur vdiq diktatori Hoxha.Kjo vdekje perintelektualet shqiptar nenkuptonte rilindje dhe hapjen e nje vendi drejt civilizimiteuropian.Pjesa e pare:Imazhi qe perfton lexuesi eshte tronditja e cila vleresohet me metaforen:utranden.Duke shfrytezuar simboliken e dimrit,poeti shfaq pamjen e nje troinditjeje temadhe natyrore qe nenkupton tronditjen shoqerore,politike qe pritej te ndodhte nerealitetin e zymte shqiptar.Tonaliteti I zymte I poezis shfaqet ne sintagmat:gjethe terrezuara,bresher qe mbulon dhene.Permes krahasimeve te marra nga natyra dhe sendet ecmuara Kadare zbulon dimrin e vertet(=diktaturen) te cilit po I vinte fundi,prandaj perlatqe perdor autori per bresherin paralajmerojne nje ndryshim pozitiv.Trandja ndihet kudoduke perfshir hapesira natyrore dhe shpirterore.Kjo duket ne enumeracionin:ne toke,neqiell,ne shpirt.Pyetjet retorike ne strofat 2 dhe 3 shtojne ankthin qe ndien lexuesi dhekrijojne ne poezi atmosfere dramatike.Ne fakt poeti nuk pyet por konstanton ate qendodh.Nepermjet pjeezave perforcuese:padyshim,ne te vertet;ai pohon se po ndodhndryshimi.Nepermjet epanalepses: dicka,tregon edhe lodhjen e njeriut te cilit shpresa perndryshim I duket se do te mbaroj si te gjitha endrrat e parealizuara.Ne vargjet e fundit testrofes 3 ai frikesohet se mos zhgenjehet,se mos ky eshte thjesht nje dimer,nje stine e vititdhe jo nje dimer ne realitetin shqiptar.Si ne cdo poezi ku I referohet nje momenti terendesishem historik edhe ketu nuk kemi nje ndarje drastike mes ndjesis se pergjithshmedhe ndjesis personale.Intimja eshte e pranishme ne kete stine te ashper me bresher,megjethe si krahe zogjsh te rene(=njerez pa shpresa),me levizje dhe tronditje tegjithanshme.Ne kete situat prania e ndjenjave dhe e realitetit intim zbutin dhimbjen neshpirtin e heroit lirik duke I dhen perparesi siguris dhe shpreses.Prania e dashuris ben qete duken gjerat e jashtezakonshme si gjera te rendomta.Permes indiferences se shprehurne vargjet 3,4 te strofes 3 poeti mundohet te terhiqet nga ky realitet;ndersa vargu I funditshpreh ne menyre te sinqert tronditjet dhe perpjekjet e heroit lirik per tu qetesuar.Pjesa e dyte:Kjo dominohet nga intimja e cila vishet me tisin e misterit,e te pathenes,easaj qe duhet te ishte personale dhe jo kolektive.Muza e frymezimit te tij per te shkruardhe per te perballur vrazhdesin e realitetit shqiptar,vjen ne studion e tij e ftohte dukembartur me vete kokrriza bresheri(=ndryshimin) te kohes kur jetojne.Megjithese kujtimi Idashuris deshiron ta injoroj realitetin,perseri realiteti kthehet fuqishem aty brenda ne
studio,prandaj e dashura mbart pa vetedije ftohtesin e dimrit ne floke permes epitetit:tengrire.Heroi lirik e ndien pranin e muzes se tij jo nga ftohtesia e flokeve,por nga drita qembart nga qielli(=shpresa e cdo njeriu te zoti).Drita eshte enigmatike dhe jo e plote,emegjithate ajo zhduk per momentin vrazhdesin e kohes(strofa 3).Shpirti I lodhur I heroitlirik shkrehet ne denese,cka eshte jo e logjikshme per boten jashtestudios.metaforat:frizeri I kujteses,shnderroheshin ne denese;epitetet:opake,enigmatike,tengrire,te ftohur krejt dhe krahasimi:si nga qendra e dimrit sjellin atmosferen eftohjes,padurimit dhe ankthit.Ideja:ne kushtet e nje “hataje te madhe” sociale,as jetaindividuale s’mund te shkoj e qete.Antiteza mes kokrrizave te bresherit dhe drites seqiellit shpreh iden se:dashuria mund te zhduki ftohtesin e realitetit per disa caste dhe tendezi zjarrin e shpreses brenda shpirtit njerezor.Pjesa e tret:Pas largimit te muzes,heroi lirik zhytet ne studion e vet per te gjetur pa prehjene boten e librave e cila ne fakt I sugjeron dilema(si ajo e Hamletit).Duket sikur heroilirik dialogon me heronjte dhe autoret me te njohur te letersis boterore duke sfiduarrenditjen kohore dhe censuren komuniste(flet per Xhoisin).Ai gjen veten ne kete bote teheshtur dhe mundohet te gjej pergjigje per pyetjen qe e shqetesojne.Hija e Hamletit Ireferohet dilemes nese do te pranonin ndryshimin shqiptaret apo do te vazhdonindiktaturen.Per shkak te kaosit qe mbizoteron ne mendjen e tij,ai nuk mund teperqendrohet diku.Nenteksti eshte I qarte:nuk eshte koha e letrave te dashuris apo epasionit shumegjuhesh te Xhojsit.U kthehet autoreve antik, por as aty nuk gjen analogjime te tashmen.Pastaj ndalet tek poezia kushtuar Ana Kernes nga Pushkini per te treguarse edhe ai ndihet njesoj pas largimit te muzes se tij frymezuese.Dy strofat e funditrikthejne bresherin dhe denesen.Pas kesaj Kadare nxjerr iden se: dashuria nuk humbetkurre,por ruhet ne shpirt si perlat,se ka zbukuruar jeten e njeriut(kujto Kristal).Ne strofene fundit I drejtohet Pushkinit per te zbuluar misterin e jetes se pertejme.Ai e beson se pasgjithckaje mbetet pas poezia,kujtimi I bukur I Ana Kerrnes,etj.Kadare permend autor boteror,por asnje shqiptar per te treguar gjykimin e tij per letersinbashkekohore komformiste.Ai nuk kujton as autoret e rilindjes.Pjesa kater:Poeti nis me nje similitud per tu rikthyer ne atmosferen fillestare te poezis tebresheri dhe shiu:si cifuti I kthyer ne kthe tjeter.Kjo similitud nenkupton poetin qe kerkonnje letersi dhe drejtim tjeter,por edhe shqiptaret te gatshem per ndryshim.Shiu ketunenkupton ndryshimin dhe shpresen pertej zymtesis,lageshtis dhe gris qe sugjerondimri.Risjellja ne kujtes e se dashures eshte e rendesishme se sjell ndjesi te forta perpoetin;qofshin ato te bukura:si muzik,te trishtueshme:si pikellim;si ringjallje:si kryq;ai edi se do ta njoh kete kujtim dhe do ta respektoj permes shprehjes:do te cohem vrik.Kurdoqe te ndodhe ardhja e muzes,ajo do ti japi shpres dhe do ta ringjalle serish.Eshte erendesishme qe ajo te vij dhe te jet vetvetja,thjesht:ti.Ne vargjet e fundit:ti do te vish e nemos ardhsh…shpaloset fataliteti I humbjes,I moskuptimit te njerezve te dashuruar brendanje klime te paqet te realitetit.No posts.HomeSubscribe to: Posts (Atom)LASGUSH PORADECIKU SHTROHET VALA
Te strofa e pare fjala kenge shoqeruar ne epitetin: e pakuptuar,simbolizon gezimin qesjell dashuria qe lind.Epiteti:te llaftaruar(pjese e leksikut te lasgush pogradecit)lidhet me pasionin. NE ketestrofe njihemi edhe me ambjentin ku lind dashuria:liqeni.Ne strofen dy:epanastrofeja:gjithperdhe e gjithperdhe shpreh turpin e te dashuruarveperpara te tjereve.Ne strofen tre:Vargu I dyte tregon se fjalet jane te teperta ne dashuri kur fls me mir sytedhe trupi.Krahasimi porsi det hiperbolizon dashurin dhe epshin.Epanastrofeja ne vargjet 3-4 Imeshon madheshtis te dashuris dhe pasionit.Ne strofen 4:Epanastrofeja gjithperdhe=turpi,metafora foljore:pikonin shpreh melankoline ndarjes.:Pas kesaj strofe shfaqet figura e pezullimit.perdoret per te treguar se ka kaluar tashmeperiudha e pasionit dhe koha ka efektet e saj te pashmangshme.Ne strofen e peste:verrejme ndryshimin e kohes se foljeve:nga e tashmja para pezullimitne te shkuaren pas pezullimit.Kjo tregon se me kohen q ka kaluar ka perfunduar dhepasioni,gje qe perforcohet ne foljen:qame dhe ne rrethanorin:qahere(qe atehere).Vargjet 3 4 q perbejne nje perseritje epike monumentalizojne ambjentin ku lindidashuria(liqenin).Ne strofen gjashte:antiteza e vargut te pare shpreh dilemen e te dashuruarve:ia vlen siavlen.Epiteti I felle(pjese e leksikut te L.P)lidhet me thellesin e ndjenjes qe seshtesiperfaqesore.Metafora:roberon tregon efektin e dashuris te njeriu:ai smund t jetoj padashurin.Ne strofen shtate:Vargu nje lidhezat kundershtuese as as tregojne se sa tepaarsyeshem jane njerezit kur dashurohen.Paradoksi I vargut dy(po dashutontedashuria)qe realizohet permes personifikimitpercjell iden se:dashuria eshte kaqmagjepsese,saqe duket sikur kalon pertej mundesive njerezore zoterimi Isaj.Aliteracionet:fsh,h realizojne ne vargjet 3 4 fshehtesin ne dashuri,nje princip I ndikuarnga lirika popullore.Konstantet ritmike qe bien sistematikisht ne rrokjet 4,8 , ritmi I alternuar fundor dheparafundor(zall/pakuptuar), si edhe rima e alternuar ABAB realizojne 2 format e sjelljesse njeriut ne dashuri(ndryshe ne kolektiv,ndryshe kur jan vec e vec) dhe harmonin qeburon nga vete dashuria.MBRETERIA E ZEMRESMetafora e titullit aludon per perjetimet e njeriut te dashuruar,brenda te cilave ndihetsi mbret I botes se tij.Ne strofen e pare vargu 2 eshte nje metonimi(konkretja per abstrakten:e dashura perkujtimin).Metonimia sherben per ta ber edhe me te fuqishme ndjesin qe lind ngakujtimet.Ne muzg perjetimi I ndarjes ose mungeses dyfishohet,per kete arsye autoriperdor momentin e perendimit duke vendosur ne paralelizem fundosjen metaforike tediellit ne horizont dhe fundosjen e kujtimit te se dashures ne shpirtin e tij.Perseritjaartistike fell e me fell tregon thellesin e ndjenjes se heroit lirik.Krahasimi I vargut 4:porsi
nje dielle tregon iden se dashuria mbush me drite cdo shpirt njerezor.Foljafundet=fundosesh eshte metafor foljore.Ne strofen dy epanastrofeja e vargut te pare qe krijon antiteze me perendimin e diellitshpreh dy gjendje te ndryshme shpirterore te heroit lirik qe vuan nga mungesa dhelumturohet nga kujtimi.Personifikimi I shpirtit te vargu 2 tregon deshiren e epshme teheroit lirik per te patur prane dashurin.Sketerra simbolizon mungesen.Shprehjafrazeologjike e vargut 3 me le me gishte ne balle=pa gje,tregon se sa bosh ndihet dikushpa dashurin.Epiteti:magjiplote dhe krahasimi:si yll I gjalle;tregojne forcen magjike qembart ne vetvete kujtimi I te dashures.Edhe pse I vetmuar,mjafton ta kujtoj te dashurendhe heroi lirik ndihet serish I lumtur.Elementi kryesor qe krijon atmosferen e lumturis dhepaqes eshte drita ne kundershtim me sketerren e strofes 3.Vargjet 1,2 ne strofen 3shprehin dhimbjen e mungeses permes anafores:sesa-sesa; dhe epiteti:e erret apometafora:po dirgjet bota qe tregojne idene se pa dashurin duket sikur ndalon edhe vetjeta.Kontrasti mes 2 vargjeve te fundit dhe vargjeve te para realizon luhatjet shpirterorete njeriut te dashuruar nen efektin e kujtimit te dashuris.Vargu I fundit shpreh iden sedashuria e vertet nuk kalon kurre;ajo mbetet ne zemer per te ndricuar boten e atij qedashuron.Rimat e puthura AABB,ritmi:fundor fundor dhe parafundor parafudor;si edhe alternimi Ikonstanteve ritmike ne rrokjet 6,13 realizojne forcen magjike te kujtimit te te dashures qedo kohe per te kaluar e per te perjetuar(kjo realizohet me vargun e gjate 13 rrokesh)SYTE E LUMTUREshte nje poezi dashurie qe ,erjetimin e heroit lirik nga femijeria deri ne pjekuri. Si motivnga ky perjetim del besnikeria ndaj ndjenjes dhe kembengulja per realizimin e dashuris.Kjo dashuri eshte sprovuar ne krye te 7 viteve dhe vazhdon ti qendroj kohes. Nga ekstazae soditjes ne vargjet 1-7,heroi lirik kalon ne perjetimin dhe realizimin fizik te ndjenjes nevargjet 8,9,10.Epitetet popullore:syt e shkruar,syte e fjetur;zbulojne gjendjen shpirterorete vajze ne raste te ndryshme:epiteti I par kur vajza shpreh cka ndien ne shpirt(syte eshkruar) dhe epiteti I 2 kur vajza vetefrenohet. Momenti I perendimit qe jepet meepitetin:I vagelluar(tipik per leksikun e L.P)krijon paralelizem figurativ me vargun 11 kualudohet permes polisindetit:e-e dhe pershkallezimit te foljeve:shkove,vajtove;fundi Ivajzerise.Presja ne mes te vargjeve 7,8,9,10 pas cdo 6 rrokjesh realizon tronditjen dheperjetimin shpirteror te heroit lirik pas cdo kontakti me vajzen.nga ana formale poezia ka 2 strofa 2vargeshe(distike) dhe nje strofe 7 vargeshe ku numri7 I vargjeve perfaqeson 7 vitet e pritjes te heroit lirik.Vargu nis 11rrokesh ne strofen1,vazhdon 12 rrokesh ne strofen 2 dhe kulmohet me 13 rrokje ne strofen 3 ku autori duhette tregoje permes rrefimit poetik perjetimet e dashurise se realizuar.Titulli simbolizonrealizimin e dashuris dhe kompletimin e heroit lirik te dashuruar,fjalet me vize ndarese nemes realizojne lojen e pafundme te dashuris dhe zgjatjen e saj ne kohe.VALLJA E YJEVEPoezia imiton dashurin dhe shkembimin e dhembshurise mes 2 te dashuruarve nesjelljen mes yjeve dhe objekteve te tjera te pashpirta te hapesires.Nje prej figurave te perdorura nga poeti ketu eshte pezullimi I cili sherben si nje
frymemarrje poetike para nisjes se procesit te riciklimit te valles se yjeve.Kjo duket nendryshimin e kohes se foljeve nga e tashmja ne te ardhmen para pezullimit dhe paspezullimit:vene e vijne-do te vene gjithenje.Ideja e riciklimit te valles se yjeve I jepet ne strofen 1 vargu2(qe vertiten pale-pale).Strofa 4(e sikur nuk u mund/ylli ylllin qe ta kape/rrotull qiejve pa fund/vene e vijne evene prap).Ideja qe del nga riciklimi eshte:gjithcka perseritet pafundesisht ne universintone.Redicensat kane shpesh funksion emocional por sipas kontekstit ato marrin deshifrimete ndryshme si psh:tregojne permasat e pafundme te hapesirave qe pershkon vallja edashuris,friken qe ndiejne te dashuruarit kur mbeten larg njeri-tjetrit,ankthin e dikujt qesheh se personit qe dashuron I mungon pasioni analog,ngurrimin e njerezve tedashuruar dhe mahnitjen e tyre nga dashuria.Nje tjeter procedim artistik I Lasgush Pogradecit eshte pranevenia e epiteteve osemetaforave te kunderta si psh:ylli mjere e ylli lume,ylli lume e varfanjak ,ti liri ti roberi.Kjolidhet me nej nga faktet me te rendesishme te materies:lidhja mes te kundertave.Idejaqe percjell kjo pranevenie eshte:dashuria eshte nje ndjenje e dyfishte qe mund tesjelle:gezim,hidherim,lumturi dhe vuajtje.Lidhja e motivit te valles se yjeve me lojen epafundme te dashuris realizohet nepermjet shpirtezimit te yjeve:duket sikur yjet kanemall,vuajne,lumturohen ose vetesakrifikohen.Ne strofat 18 dhe 19 poeti kalon ne njeshperthim te drejteperdrejt lirik per forcen e dashuris njerezore.Ritmi parafundir dhe fundor dhe alternimi I theksave ritmik ne rrokjet 3 dhe 7 realizoniden e harmonis qe lind nga dashuria.Ideja e sakrifikimit del ne strofen 9,10,13.Sintagma:sulm I llaftaruar tregon intensitetin edashuris.FLOBERZONJA BOVARIVepra Madam Bovari eshte nje roman kronike e kohes.Vepra eshte realiste per nga stilieshte natyraliste:a)pershkruan me detaje te sterholluara mjedise,personazhe dheveprime.b)Trajton ceshtje tronditese sikur te ndodhnin perdit ne jeten e njerezve.Floberi ndjek metoden e impersonalizmit:nuk gjykon veprimet e personazheve.Ema Bovari eshte nje vajze provinciale qe lexon shume libra romantik dhe ka marr njeformim konservator ne monastir.Per shkak te letersise romantike qe lexonte,Ema benzgjedhjet e gabuara ne jet,humbet lidhjet me realitetin dhe shnderrohet ne nje viktime tepasioneve te saj,te cilat e orientojne drejt aventurave te pafunda.Ema do ndryshimin nejeten e saj,por problemi qendron me faktin se ajo eshte heroine pasive:nuk vepron vet perte dal nga monotonia,por varret prej personash te tjere.Ne kohen qe u shkrua romanishoqeria franceze kalonte nje krize shoqerore,ekonomike,psikologjike,morale dhefilozofike.Romani ka si qellim te demaskoje vlerat false te shoqerise,moralin hipokrit tesaj,kotesine e leretsise romantike dhe inflencen negative te saj.Romani eshte veperrealiste qe shquhet per:pasuri te vezhgimeve te jetes dhe psikologjise se shoqerise sekohes per vertetesin e fakteve,per gjithesimin e madh artistik qe I behet fenomenitEME.Ajo eshte viktime e realitetit francez qe ishte duke u bere provincial dhekarakterizohej nga amullia dhe shperberja.Konflikti I romanit eshte:ndeshja mesiluzioneve te prapambetur provincial.Ideja:Njerez si Ema qe kapen pas idealesh false per tiu larguar realitetit te
vrazhde,perfundojne duke rene ne nje realitet edhe me te piste.Nese per Balzakun provinca ishte dicka qe kundershtonte Parisin,per Floberin gjitherealiteti francez po behej provincial.Romani fshikullon.Romani fshikullon permbysjen eprincipeve ne paris ku shkelja e kurores nuk perbente skandal.Ema me ndihmen e Leonitapo Rodolfit mundohet te imitoje modelet qe ofron Parisi,sepse sic I thote Leoni:”neParis keshtu bejne te gjithe”.Floberi luhatet mes:a)Simpatise per Emen si viktime e librave romantike dhe mjedisit me skin shoqeror.b)Dhe qendrimit kritik ndaj falsitetit te saj egoizmit dhe trillit.Floberi deperton shpesh ne mendimet e Emes.Per lumturine ajo mendon se mund ta gjej ne disa vende qe “duhej ta krijonin lumturine sindonje bime e vecante qe del ne nje vend dhe sbehet dot askund tjeter”.Mendon se do teishte e kumtur nese do te shkonte diku ne skoci apo do te munde te kishte nje vilezviveriane dhe nje burre te veshur me frak dhe cizme lekure.Endrrat per keto vende tebukura jane perj lude I zhgenjimit dhe tragjedise ne fund te romanit.Per Sharlin mendon se ai po te donte do ta kishte kuptuar dhe Ema do ta zbraste zemrennga gjithcka ndiente.Ajo mendonte se sa me shume lidhte jeta bashkeshortore aq me tepershkeputej shpirterisht prej Sharlit.Mendonte se po ti perkushtohej qeverisjes se shtepise do te dilte disi ngamonotonia.Shijet e holla te Emes dukeshin ne cdo gje qe zinte me dor,ashtu sic kuptohejse nuk e kishte idene e mases se shpenzimeve.Per njerezit e tjere,te ndryshem nga I shoqi ajo mendonte se skishte burre qe ti ngjanteSharlit:cdo burre tjetermund te kishte qen I pashem,I zgjuar,I ngritur,joshes,ashtu sicishin oa dyshim burrat e shoqeve te saj te manastirit.Per te harruar kopshtin e perjetshemte shtepis se saj,ajo shetit shpesh neper rruget e provinces ku verren me vemendje bimetdhe gjallesat.Per jeten ne fshat mendonte se ishte shume monotone dhe e ftohte si ndonje pullaz mebaxhen nga veriu ku mbizoteronte merzitja si ndonje merimange e heshtur qe thurrterrjeten e vet ne erresire,ne te gjitha skutat e zemres se saj.Jeta e saj I dukej ne kontrast mejeten e zhurmshme te Parisit.Ema dhe Sharli kane interesa te ndryshme kulturore.Ajo vizaton,I bie pianos,lexonlibra.Sharli preukupohet vetem per anen praktike te familjes:siguron et ardhurat,punonpafundesisht,kenaqet me poezit qe I lexon Ema,krenohet qe ka nje grua te tille dhe fle megerhima.Lindja e dashurise mes Emes dhe Leonit do te sjelli nje tronditje ne dukjepozitive ne jeten e Emes.Lidhja mes tyre duket ne fjalet qe shkembejne:miratojne shpeshnjeri-tjetrin duke shprehur shije te njejta artistike;ne gjestet:Leoni krijon afrimitet meEmen qe ne momentin e pare te njohjes kur vendos kemben te shkalleza e karriges sesaj;ne veshtrimet:ai e veshtron ne heshtje ndersa Ema I ngul dy syt e saj te medhenj dhete zinj.Emes I pelqen fakti qe Leoni eshte nje djal I ri me shpirt te lire dheenderrimtar.Mendon se ai ka shpirt te ndjeshem ndaj artit dhe te bukures ne pergjithesi.Monotonia ne roman kuptohet ne atmosferen e pergjithshme kur ne fshatrat Tot dheJonvil koha kalon pa larmi veprimesh.Vetem darkat mes te njohurish mund te ndryshojnemonotonin.Mediokriteti dhe injoranca I mbishtohen monotonise ne Jonvil.Kjo duket negafat qe ben Omeja kur kerkon t’u mburret te pranishmeve per njohurit shkencore qeka.Ne pergjithesi jeta provinciale karakterizohet nga mungesa e argetimit kulturor,ngamungesa e prurjeve ne njerez dhe vizitore,mungesa e shetitoreve dhe variacionit jetesor.Ema eshte qe ne fillim te romanit personi qe smund te pershtatet me realitetin
ekzistues,pasi trurin e saj e kane zaptuar modelet e perftuara nga vepratromantike.Ngjarjet e romanit morren shkas nga nje histori e vertete qe pati ndodhur neqytetin e lindjes se Floberit.Atij I mbetej vec te realizonte pergjithesimin artistik terealitetit.Pergjithesimi ishte realist dhe lidhej me degradimin e shoqerise franceze tekohes.Heroina eshte viktim e kesaj shoqerie dhe pjese orgnike e saj.Me Emen shfaqetdukuria e Bovarizmit,qe eshte:prirja per te enderruar dhe per tu zhgenjyer pafundesishtnga realiteti.ERNEST HEMINGUEJPLAKU DHE DETINovela perbehet nga 3 lloje monologjesh:a)monologje ne heshtjes,meditime pa ze kuplaku eshte pak a shum I qete.b)monologje me ze te larte kur ai shqetesohet dheshpalos nje tension te caktuar psikologjik dhe shpirteror.c)monolog-dialogjet me kafshetsi psh me zogun ne kerkim te liris,me peshkun qe e respekton dhe me peshkaqenet qedi ti luftoje.Momenti I dhene ne tekst percjell motivin e luftes per ekzistenc si nje nga luftrat me teashpra te botes se lire te nenes natyre.Figura e Santiagos shquhet perguxim,vetmohim,kembengulje dhe profesionalizem te larte.Perpjekjet e tij ne novelkurorezohen nga fitore te medha ku numri I fitoreve eshte me I madh se I humbjeve.Kjopercjell iden se ska lufte pa humbje.Ne pjesen e pare te shkeputur nga novela shohimse plaku triumfator smund ti geohet fitores se nuk ka ndergjegjen te qet.Meqenese kagjuajtur nje peshk te cilit I ka marr jeten.Ne mendjen e tij luftojne nje mori mendimesh qelidhen me mekatin:ai beson se ka ber mekat qe ka vrar peshkun dhe me paspozicionohet perkrah peshkurt duke deklaruar se e do ate.Kjo e ben edhe me te rendemekatin e tij.Ne pjesen e dyte autori pershkruan me detaje sulmin e peshkaqeneve dhe perpjekjet eSantiagos per te ruajtur te pacenuar trofeun e vet.Ketu verrehen njohurit e thella teSantiagos mbi boten ujore.Kjo lidhet me nje prej dashurive te vetHeminguejt:peshkimin.Santiago e perball humbjen pa u perkulur.Nje prej filozofive qenxjerr krye ketu eshte:nje njeri I vetem nuk ka cte bej.SHEKSPIRIMAKBETHIAnalize MakBethi:Tragjedia ka ne qender jeten pilitikoshoqerore te Skocise mesjetare teshek te XI.Personazhet kryesore jane:1)MakBethi(nje personazh qe evoluon):fillimishtshfaqet si nje luftetar trim,fisnik,I denje per vendin e tij.Me pas ambicia qe ze vend neshpirtin e tij shume shpejt do ta shnderoje ne nje arme degraduese e cila do te vrasiedhe ate vet.I shtyre nga gruaja e tij ai kryen vrasjen e pare:Dunkanin(mbretin) dhevrasjen e dyte:Bankon(duke paguar nje vrases);per te zen fronin.Per te qendruar ne fronai kryen varsje te tjera te padrejta:gruan e MakDafit dhe 2 djemt e tij.Zhytja ne krim eben Makbethin te humbasi arsyen por edhe qetesine shpirterore.Mjetet qe perdorShekspiri per te realizuar kete figure jane:monologjet tronditese dhe pagjumesiavrastare.2)Ledi MakBeth paraqitet si nje grua e zgjuar qe njeh mire teshoqin,gjakftohte,dinake,e etur per pushtet qe nuk di te ndalet deri sa te realizoje planetqe paravendos ne fillim te vepres.Ajo evoluon me pas,tmerrohet nga krimi,semuret dhevret veten.Sipas Nolit ” as MakBethi dhe as gruaja e tij nuk ishin vrases.Ata pushtohen
nga ambicia per pushtet:MakBethi e donte kuroren per grua ndersa L.M e donte perburrin e saj.Te dy kur e arriten kurorezimin,kuptuan te zhgenjyer se kurora nuk ju sollilumturi por vetem fatkeqsi.”3)Bankoja paraqitet si njeri luftetar,trim,I drejte qe arrin tedyshoj per krimin e MakBethit por qe nuk arrin te shpetoj nga kama ekriminelit.4)Makdafi:luftetar besnik I Dunkanit,gjeneral I Dunkanit,patriot qe sakrifikonfamiljen e tij per hir te atdheut.I shtyre nga ndjenja e detyres,arratiset ne Angli me djemtee Dunkanit dhe kthehet me nje plan perfekt per te vrare Makbethin me shpaten e vet.Makbethi paraqitet si sharlatan per sa I perket botes se krimit,ndryshe nga L.M e cila kaaftesi qe lidhen me dinakerine e saj ne trajtimin e ceshtjeve.Ajo e akuzon M perzemerbutesi dhe mundohet ta preke ne sedren burrerore.Duke njohur natyren e tij tepavendosur ajo I flet vazhdimisht per ti dhene kurajo.Ajo pershtatet me shpejte me idenee krimit dhe kur merr vesh ardhjen e Dunkanit ne shtepin e tyre,nis veprimet eorganizuara per te realizuar me detaje planin e vrasjes.Profecia e magjistricave sherben si prelud I veprimeve makabre qe do te ndodhin mepas.Ato I shfaqen Makbethit ne nje moment kyc:kur ky I ngazellyer nga fitorja kundernorvegjezeve,fillon te shpresoje me guxim te tepruar se karriera e tij do te mund te ishteedhe me e shnderritshme.Fjalet e magjistricave behen moto levizese per MakBethin I cilli edhe pse trim,nuk kaligesi:nuk ka luajtur kurre shtrember edhe pse e do fitimin e padrejte.Pavendosmeria etuj per ti shkuar ne fund planit dhe dyzimi I tij I vazhdueshem e nervozojne L.M e cila gatisa nuk vendos ta vrasi vet Dunkanin.Ajo nuk e ben vete veprimin se Dunkani duke fjeturI ngjante me te atin.Ne naten te krimit,MakBethi mban monologun e tij te famshem:monologun eJermit(etheve psikologjike para krimit).Atij I duket sikur ne mes te erresires shikonkamen qe prin perpara tij,drejt dhomes ku fle Dunkani.Hija e kames eshte krijes e shpirtitte tij te tronditur.Me pas,ende pa ndodhur krimi ai e sheh kamen te pergjakur.Kjo tregonse I gjithe krimi edhe pse I pakryer,ekzistonte i plote ne ndergjegjen e tij.Ne mes teerresires I shfaqet Hekata fytyrezbehte(mbreteresha e nentokes) te cilen MakBethi e lidhme ferrin.Kjo tregon se MakBethi eshte I vetedijshem per krimin e shemtuar qe do tekryej por edhe per denimin qe do te marri.Shfaqia e nje figure uzurpatore te Romes selashte:Tezeut I cili hypi ne fron perme krimit;tregon se MakBethi e njeh shkallen eligesise se vete.Ambicia per pushtet nuk kursen as shokun e tij te luftes…Bankon.Vrasjae tij nuk ndodh;ajo kuptohet kur ne skene shfaqet vrasesi I Bankos me duar tepergjakura.Heronjt e Shekspirit e kane ferrin ne shpirtin e tyre per shkak te tallazeve te zilis,xhelozisdhe ambicies per pushtet.Keta jane heronj te shqetesuar qe nuk gjejne prehje sepse ujapin krahe pasioneve dhe tundimeve te erreta te cilat I drejtojne ne menyre tepashmangshme drejt nje fundi tragjik.Meqe MakBethi vrau per te firuar nje kurore qe nukI takonte,me pas iu desh ta mbronte me nje seri krimesh te tjera.Cdo krim perben njeshkalle me te thelle ne ferrin ku e zhtytin pasionet e erreta.Per keto arsye MakBethihumbet perfundimisht shansin per te qen I lumtur:ndergjegjia e tij nuk ka per tia lejuarkurre.Qe jeta e MakBethit dhe e L.B degradon ne tragjedi,faji gjendet te Iashtuquajturi”cen tragjik”,ceni tragjik ne vepren MakBethi eshte ambicia e tij per te firuarnje fron qe nuk I perket.Te ceni tragjik duhen kerkuar shkaqet edhe per tragjedi te tjeratte Shekspirit si psh:Otello=xhelozia e semur,te Mbreti Lir=perkushtimi I tepruar I mbretitndaj te bijave.H.DE BALZAKEvgjeni Grande
Romani u shkrua me 1833,disa vjet pas revolucionit francez qe rrezoi monarkine feudaledhe vendosi monarkine borgjeze.Vet Balzaku ishte I pozicionuar politikisht perkrahburboneve(ishte pro monarkis feudale) dhe e shikonte me dyshim ndryshimin e ripolitik.Realizmi ne romanet e tij behet me evident kur me satiren e vet therrese fshikullonshtresen qe perfaqeson:aristokracin.Satira e tij do te drejtohet edhe kunder borgjezeve qeu fuqizuan pas revolucionit pa hedhur asnje arme ne revolucion per liri,barazi dhevellazeri.Per kete shkak ne romanin Evgjeni Grande me metoden e digresionit autoripermend emra,prona dhe pranare qe vertetojne origjinen e pasurise se plakut Grande,evendosur me spekullime ne kuriz te revolucionit.Plaku Grande eshte kapitalisti I ri nerritje I cili ngjan deri diku me Gobsekun I cili perfaqeson borgjezin e pasuruar ne saj tefajdeve ne qytetin e madhe francez,ndersa Grande eshte borgjezi provincial qe spekullonmbi punen e fermereve me shitjen e veres,me kembimet e paras,etj.Ai nuk eshte njekurnac I thjeshte I pavetedijshem dhe maniak,por nje njeri shum I zgjuar,dinak,lajkatardhe manipulues.Gjith zgjuarsin e tij e perdor ne funksion te perfitimeve duke veshurmasken e njeriut naiv te cilit shpesh I merret goja dhe ndonjehere nuk kupton shume.Neshumicen e rasteve fjalet e tij jane plot hironi.Ai infekton me po kete mentalitet edhevajzen e tij Evgjenin.Personat qe duan te fejohen me vajzen e tij ai I perdor si karem perte kapur balena.Perendia e Grandes eshte paraja.Gete ka thene se karakteri I njeriut eshtevet historia e tij.Ne baze te kesaj thenieje Balzaku per cdo personazh paraqet nje histori tepaperseritshme.Si rrjedhoje historia e ndjenjave,mendimeve dhe veprimeve tepersonazheve te tij deperton ne karakterin e tyre.Keshtu Balzaku ka arritur te shpalosi2000 karaktere ne 96 romanet e tij.Tema e romanit eshte sociale.Ideja:forca shkaterruese e paras I shnderron njerezit ne viktima te ketij qellimi te pashpirt.Autori nuk ka si tendence krijimin e dramacitetit,as paraqitjen e skenave befasuese,as teparaqese konflikte te mprehta qe cojen ne tragjedi.Romanet e tij jane copeza jete qe tembledhura se bashku perbejne mozaikun e madh te jeter.Pare nga kendveshtrime teshtresave te ndryshme.Nese do te insistonim te dukuria e dramacitetit,ate do ta gjenim nedialektiken shpirterore te personazheve te Balzakut:keshtu Evgjeni Grande me pervojen ejetes se saj eshte shprehje e dramacitetit te Balzakut.Nga nje vajze e embel e brishet,eetur per dashuri dhe lumturi,shnderrohet ne nje makine te pashpirt te shumfishimit teparave,ne nje imitacion te mjere,deri diku te pavetedijshem te pervojes jetesore te babaitte saj.Ajo perderisa nuk arriti te ishte zemergjere me veten smund te ishte e tille peropinionin e Somyrit.Pas goditjes qe morri prej Karlit Evgjenia njesoj si I ati I saj gjuanpersona qe I perkasin shtresave te pasura te shoqerise:keshtu ndodh me martesen e saj tepare,keshtu synoi edheper martesen e dyte.Menyra se si jetonte Evgjenia ne shtepin e sajte kujtonte kohen kur ishte ende gjalle babloku Grande:ajo vazhdonte te ndizte zjarrinvetem ne ditet qe ia lejonte I ati I saj dikur.Kopracia ishte ber pjese e jetes se saj.Fakti qeajo hap nje bibliotek publike ne Somyr dhe nje azil pleqsh,si edhe paguan nje shume temajme parash per te hequr njollen e turpit te Karlit,nuk mjaftojne per syte e qytetareve qeta quajne Evgjenine bujare dhe zemergjere.FERRIKomedia hyjnore eshte nje alegori e madhe e trefishte:fetare,filozofike dhe politike.Me teDante u perpoq te jepte kohen e tij.Me te Dante u perpoq te jepte kohen e tij dheproblemet qe e shqetesonin.Studiuesit kane verrejtur karakterin universal te vepres se ne
te gjejme:tipa politikanesh te paskrupullt,mashtruesish,njerezish lakmiqare,klerikesh qetradhetojne edhe vet zotin,etj.1)Vepra perben alegori fetare sepse shpjegohet me faktin se Dante ben nje udhetim si aiqe ben shpirti per te kaluar nga rruga e mekatit ne ferr,duke spastruar mekatet nepurgator,per te hyre si shpirt I paster ne parajse.Ky udhetim ishte I njohur nga publiku nebaze te besimit fetar.2)Eshte alegori filozofike sepse shpalos mendimin e Dantes se rruga e vetme qe e connjeriun ne te verteten absolute eshte ajo qe kalon nga fenomenet e jetes shekullore per tearritur me ane te arsyes ne te verteten e ameshuar:te zoti nepermjet ligjeve supreme tegjithesis.3)Eshte alegori politike sepse shoqeria duhet te luftoje dhe te mposhte ujkun dhe luanindy figura qe ndeshen ne hyrjen e ferrit.Ne to Dante permbledh:dredhite,forcen brutale dhemakuterine;duke besuar se shoqeria duhet te spastrohej nga keto vese per te arritur nemonarkine e drejtesise dhe te lirise.Dante shfrytezon nje forme letrare mesjetare per te shkruar vepren e tij:formen teatrore teletersise se mesjetes.Kete forme e faktojne dialoget e zhdervjellet qe mbizoterojne neveper,kryesisht mes Dantes,Virgjilit dhe personazheve qe takon ne ferr purgator dheparajse.Por kete forme te vjeter mesjetare e mbush me ide te reja progresiste.Eshterevolucion,ajo cka ben Dante ne shekullin e trembedhjete dhe guxim I madh qepersonazhet bashkekohes(ende te gjalle)I vendos ne boten e pertejme sipas gjykimit te tijme pretendimin qe njerezit te reflektojne dhe te pastrojne karakterin e tyre cka realizohetnga te paret e botes se pertejme.Bota tjeter qe dikton Dante eshte imazh I kesaj bote dheshfaqet e ndare ne tri hapesira:ferri,purgatori,parajsa,Ferri I ngjan nje koni me kulmi ne thellesine e tokes I ndare ne 9 rrathe ne te ciletvendosen shpirtrat e papenduar mekatare.Denimet jane renqethese dhe synojne tendergjegjesojne mbartesit reale te ketyre mekateve ne toke.Virgjili eshte per Danten njeriu I gjithedijshem qe shnderrohet ne imbol te arsyes,urtesisedhe filozofis.Ai e udheheq ne rrugen e Purgatorit dhe Ferrit.-Ne rrethin e pare denohen paganet-Ne rrethin e dyte denohen epshet,njerezit qe zoterohen nga pasionet e erreta.-Ne rrethin e trete denohen grykesit dhe lakmitaret.-Ne rrethin e katert denohen doreshtrenguarit dhe doreleshuarit.-Ne rrethin e peste denohen zemeraket.-Ne rrethin e gjashte denohen epikurianet dhe heretiket(ketu vendos edhe kundershtare etij politik:Farinaten dhe Kavalntin).-Ne rrethin e shtate denohen denon ne 3 nenrrathe:a)dhunuesit e te afermve,b)dhunuesit evetvetes,c)dhunuesit e perendise.-Ne rrethin e tete denohen mashtruesit dhe fajdexhinjt.-Ne rrethin e nente denohen treadhtaret(at Roxherin,Juda,Kontugolini)Ne kulmin e ferrit eshte Leciferri.Purgatori ka pamjen e nje mali te gjate te ndricuar nga dielli qe simbolizon driten earsyes.Njerezit e vendosur ketu jane tipa te ndergjegjesuar qe mundohen te shpetojne ngarruga e mekatit.Rruga malore simbolizon mundimin e tyre per te arritur ameshimin.
Parajsa eshte ndertuar nga 7 sfera te ndritshme qiellore,ne krye te te cilave qendronBeatricja,simboli I dliresise.Ketu gjenden shpirtrat e paperlyer.Dante e quan vepren e tij komedi duke u nisur nga koncepti antik I letersise greke sipas tecilit cdo veper qe nis me ngjarje te dhimbshme dhe perfundon me fund te lumtur perbentekomedi(ferri nis me dhimbje,purgatori vazhdon me perpjekjet ne kerkim te lumturise dheparajsa e mbyll me lumturine).Vepra eshte shkruar ne strofa trevargeshe te quajtura tercina danteske.Rima e perdorur eshte ABA,BCB,CDC.Ferri ka 34 kenge,purgatori 33 dhe parajsa 33.100 eshte shumfish I 10 qe Dante e quantenumrin me te bukur.Ngjarjet ne veper nisin nje nate prilli ne vitin 1300 kur autori ishte 35 vjec,I humbur nenje pyll gabimesh hyjnore.Beatricja ka vdekur dhe dhimbja e tij per te eshte emadhe.Shpetimtare do te behet shpirti I Virgjilit me te cilin nis udhetimin.Motivet qe trajton vepra:a)fati I mergimtarit ne kerkim te atdheut te humbur,b)fati Injeriut te zakonshem me veset dhe gabimet e tij ne jete,c)udhetimi si pervoje dhedije,d)prezenca e frymes hyjnore ne aspektet e jetes njerezore,e)parimi I drejtesise qeshpaloset te ferri,parimi I meshires qe del te purgatori dhe parimi I dashuris se perjetshmeqe del te parajsa.Mesazhet:a)me kete veper gjykoi epoken e vet.b)vepra ka vlera humane se gjithckavertitet rreth fatit te njeriut.c)vepra ben thirrje per persosje morale dhe shpirterore.d)ajoben sintezen e gjithe epokave te shoqersie njerezore duke vendosur ne bashkejetesepersonazhe nga vende dhe kohe te ndryshme cka percjell iden se:e keqja dhe e mira,vesidhe virtyti;mbeten te njejta ne cdo shoqeri dhe ne cdo kohe.Gjuha e tekstit:Ne veper jane perdorur:a)rrefimi I Dantes qe behet:her ne veten e pare(kurtregon per veprimet e tij),here ne veten e trete(kur tregon per veprimet epersonazheve).b)Ligjeratat e drejta te heronjve I japin vepres karakterin dramatik.Paolo dhe Franceska:Dante hyn ne rrethin e dyte ku denohen njerezit qe zoterohen ngaepshi.Dy shpirtra te bashkuar levizin me shpejtesi me te madhe se te tjeret.Kjo levizjeeshte denimi I tyre simbolik:ashtu sic te dashuruarit nuk gjejne kurre prehje,edhe keta dyshpirtra jane ne levizje te parreshtur.Qe te flase me ta,Dante duhet tu betohet ne emerte dashurise qe I ka sjelle ketu.Ligjerimi zoterohet nga rrefimi I Franceskes qe tregon pernjohjen dhe dashurine me Paolon.Mbizoterues eshte dialogu dramatik mes Dantes eVirgjilit dhe Dantes e Franceskes.Dante gjen hapesira duke treguar ne veten e tretepershtypjet e tij mbi heronjte.Ai I sheh ata si dy pellumba dhe fakti qe ndien dhembshuriper ta tregon shpirtin e brishte te Dantes.Ideja del ketu permes fjaleve teFranceskes:dashuria nuk e nje mosdashurine prandaj nuk duhet paragjykuar.KOEFORETTragjedia e merr subjektin nga miti I atrideve.Ketu zbatohet uniteti I treelementeve:kohe(brenda nje dite)-vend(pallati I atrideve)-ngjarje(vendosja e drejtesishyjnore:Klitemnestra duhej vrar sepse vrau ne pabesi).Ne ndertimin e fabules setragjedive te tij Eskili perdor modelin homolog sipas te cilit shpjegimi I veprimeve dheraporteve te se tashmes gjendet ne analizen e veprimeve dhe raporteve te sekaluares.Klitemnestra dhe Egisti bashkepunojne per tu hakmarre ndaj Agamemnonit perarsye te se kaluares.Egisti pervec hesapeve te se kaluares,lakmonte edhe froni eArgosit.Korri ka ketu rol te dyfishte:a)percon mendimin dhe gjykimin e drejtperdrejt te
autorit.b)behet pjese e veprimit dhe aksionit dramatik.Tragjedia eshte quajtur tragjedia ete drejtes hyjnore.Sipas Kadares:”e drejta ne tragjedite e Eskilit eshte ezhvendosshme.Ajo zhvendoset brenda nje rrethi vicioz sa nga njera pale ne tjetren dheanasjelltas.Kjo zhvendosje ndodh ngaqe personazhet e Eskilit I hapin rruge urrejtjes dhenuk bejne gje tjeter vecse bien ne krime me te renda se paraardhesit e tyre;prandaj edrejta u shpeton nga duart dhe behet aleate e pales kundershtare.”Kjo eshte dhe idejauniversale e veprave te Eskilit.Nga pikpamja gjuhesore tensioni dramatik qe pretendon tragjedia realizohet nepermjetinversioneve qe perdor autori dhe permes replikave te forta te personazheve.Vlere tepazevendesueshme kane ne kete drejtim pyejtjet retorike qe I behen drejtperdrejtpublikut.Tragjedi ne epoken e Greqise se lashte ishte cdo veprim dramatik qe kurorezohejdomosdoshmerisht me vrasje brenda njerezve te nje gjaku.Keshtu vrasja e Egistit dheAgamemnonit nuk perbejne kulm dramatik.Dramaciteti arrin kulmin kur Oresti vretnenen.Nga ana e brendis dramaciteti rritet si rrjedhoj e dilemave shpirterore qe perjetojnepersonazhet.Dilema e Orestit eshte me e tensionuara.Ajo shfaqet ne momentin kur nena e tij I lutetqe ta fali.Piladi I thote se nuk duhet kurre te bej armiq perendite.Dileme me pak tunduese perjeton Elektra mes deshires per hakmarrje dhe nenshtrimit tesaj ndaj nenes.Dilema e Klitemnestres eshte edhe me e lehte.Kur informohet pervdekjen e Orestit ajo dyzohet mes gezimit dhe hidherimit.Sipas ligjit te drejtesise hyjnore:kush vret me pabesi po ashtu do te vritet.MEDEANgjarjet zhvillohen ne Korinth.Heroina eshte Medea.Ne kete tragjedi autori e ndryshonmitin e Medeas:ne fakt Medea shnderrohet ne nje qenies shum te keqe dhe ngaqe popullie urren bendos ti vrasi femijet e saj.Euripidi ndryshe nga parardhesit e tij guxon tendryshoje rrjedhen e ngjarjeve te mitit te Argonauteve.Nga pikpamja formale kjo tregjedinuk sjell ndonje novacion krahasuar me tragjedit e Sofokliut,por persa I perketbrendise,mund te themi se eshte shum tendecioze dhe realizon shprehjen e pozicionimitideologjik e shoqeror te Euripidit ne shoqerin e kohes.Monologjet e Medeas krijojne njeklime te llahtarshme qe vlen per te ndergjegjesuar cdo grua te asaj kohe per pozicioninposhterues ne familje dhe ne shoqeri.Sipas Euripidit Medea dhe Jasoni jane viktima te njesistemi ku:”humbin cdo respekt per Besen/dhe nga Greqia e madhe/iku turpi iku lart/neere lart fluturoj”.Qe te dy jane personazhe tragjike dhe nga veprimet e Medeas na lindpyetja:pse nuk vrau Jasonin meqe donte te hakmerrej?-Qe hakmarrja te ishte me e hidhur-Duke vrare mbretin te parin ajo vret ne kete menyre gjithcka qe perfaqesontembreti,dmth institucionet shteterore dhe menyren e paskrupullt te funksionimit te tyre.E gjithe vepra thekson zhvleresimin e virtyteve dhe lulezimin e egoizmit te pafre,mbartestipik I te cilit ishte Kreonti.Tragjedia shquhet per nje tension te vazhdueshem dramatikdhe nje konflikt te mprehte mes Medeas dhe Jasonit,Medeas dhe Kreontit.Medea vretfillimisht dy njerez te huaj,por me pas ajo vret edhe femijet e saj.Veprimet e Medeas janete motivuara psikologjikisht ne nje shkalle te larte.Tensioni dramatik rritet ne baze tedilemave shpirterore te personazheve:a)dilema e Medeas:si nene dhe si grua.b)dilema eJasonit:si burre dhe si baba.c)dilema e Kreontit:si baba dhe si mbret.
MITRUSH KUTELIVJESHTA E XHELADIN BEUTEshte ne vellimin:”Tregime te mocme shqiptare”(1965).Trajton nje teme nga e kaluara ehistoris se popullit tone ku bujqit e grat shfrytezoheshin maksimalisht dhe skishin tedrejta.Tregimi perqendrohet ne nje dite te pazakonte per Xheladin Beun,nje dite tevjeshtes se jetes se tij,kur ai per here te pare ndihet keq fizikisht dhe kjo I shkaktonprobleme psikologjike.Titulli I tregimit eshte simbolik:paralajmeron fundin tragjik teheroit.Kjo vjeshte e tij nuk eshte kaq e bukur sa vjeshta ne natyre me cicerimat ezogjve,qiellin e kulluar dhe puhizen e fresket qe depertonte nga kangjellat e perdredhurate dritareve te hapura te Xheladin Beut.Autori fillimisht vendos nje paralele midis dyvjeshtave,por shum shpejt kjo paralele kthehet ne kontrast se ai ndihet keqfizikisht:ndien gojen te hidheruar,qiellzen te that,gjuhen te trashur,koken te dhembur dheoden qe I verdalloset.Po ate dit vjeshte qe perben harkun kohor te kohes reale nerrefim,ai del shetitje,peson tre goditje radhazi:1)kupton se Gurija eshte shtatzan,2)ndihetkeq fizikisht,3)merr vesh nga Marua se vajza e saj qe ai deshi ta perdhunonte ishte dhevajza e tij.Ate mbasdite ai bie pa ndjenja ne nje kanal dhe vdes pas 3 ditesh ne menyr tepalavdishme:pa len trashegimtar dhe pa e ditur se cdo te behet me femijen e Gurijes.Mekete vdekje autori thekson iden se njerezit mekatar paguajn per mekatet e tyre.PERSONAZHET:a)aktiv:Xheladin Beu,Dado Sheqerja.b)pasiv:Xhixhi Hanemja,babai,baxhanaket,Gurija.Ne dy prej personazheve te tij autori operon duke dhen detaje nga e kaluara e jetes setyre:Dado Sheqeria,emri I se ciles eshte simbolik per shaka te afesive te sajkomunikuese dhe per shkak te teknikave te saj ne fushat erotike;zbulohet permes tekaluares se perbashket me Xheladin Beut:dikur ka qen e dashura e Xheladin Beutndersa tani eshte martuar me samarxhiun.Xheladin Beu zbulohet permes te kaluares.Ne historit e se kaluares gjejme nje vargvesesh sic jane:egersia me te cilen trajtonte bujqit,makuteria seksuale,egersia kur vristevajzat qe mbeteshin shtatzane,etj.Ne kete rrefim vihen re dy kendveshtrime et ndryshmeideologjike persa I perket qendrimit ndaj personave te se njejtes kategorie sociale si pshqehajllaret qe per XH.B ishin trimat e tij,per vegjeline sishin gje tjeter vecse lanxhot,larotdhe zybat.Ky ndryshim ndihmon autorin te shpalosi me realizem shtresezimin e thelle teshoqeris shqiptare ne kohen se ciles I referohet.Nje procedim I rendesishem eshte perballja e XH.B me objektin e ftohte te pasqyres kurai nuk arrin te njohe me veten e tij.Dialogu me vetveten dhe dyzimi evidenton tronditjenshpirterore te tij per shkak te frikes qe ka nga vdekja.Rrefimi ne kete tregim realizohetnga dy rrefimtar:a)autori I gjithdijshem qe rrefen ne veten e tret=rrefimtar I nivelit tepare.b)Sheqeria qe rrefen ne veten e dyte=rrefimtare e nivelit te dyte.RINA KATERINEZARina ishte nje vajze jetime e cila pas vdekjes se nenes edhe te babait mbetet menjerken shpirtkeqe,ajo shkon cdo dark te varri I nenes dhe qante.Nje dark nena I foliposhte varrit dhe I tha te mos qante se fatin e saj e kishte shume prane dhe I tregoivarrin e Kirolloit.Rina shkoj prane varrit dhe pernjeheresh iu shfaq trimi Kirollo,pasi
shkembyen fjalet e para te njohjes ata u dashuruan dhe nisen te mendonin se ku do taconin te dy jeten:do te kthehej ai apo do te duhet te shkonte Rina ne boten tjeter.Rinasheh varrin e hapur dhe I nisin te dridhura,keshtu vendosin te jetojne dashurin e tyre nekete bote.Takoheshin cdo darke dhe Rina nuk deshperohej me nga sjellja e keqe enjerkes.Nje dite kur Rina I tha njerkes se ishte shtatzan,ajo e deboi nga shtepia dheRina shkoi duke qare ne Kirolloi.Ky e dergoj te kerkonte strehmi te shtepia e nenes setij.Ne ate shtepi Rina lindi djalin e saj.Nena plak e degjonte Rinen tek I kendonte djalitduke permendur Kirolloin dhe e pyet me detaje.Rina I tregon se Kirolloi vinte cdombremje ne shtepi.Nena iu lut Rines qe ta takonte edhe ajo nje darke te birin.Kirolloi Itha Rines se nena duhet ta priste 3 vjet pasi pas 3 vitesh ai do te vinte ta mirrte me kalte zi,por nena nuk duroi dhe nje nate u fsheh per te pare te birin.Sapo e pa I foli,por ai ulargua menjehere.Po ate darke erdhen disa njerez dhe morren nenen,Rinen dhe djalin evogel per ne boten tjeter ku muaji maj nuk mbaronte kurre.ANALIZE:Tematika e rrefenjes eshte e vecante:dashuria mes dy boteve:gjuha meperpunim te larte artistik arrin ne nivelin e larte te poezis(ka shenja te prozespoetike.Rrefimi ngjan me perrallat popullore ne saj te ketyre elementeve:a)Hyrja:njeheree njehere, sot sdi sa mot me pare.b)mbyllja:disa persona te vdekur marrin tre personat embetur.c)motivet e vecante:martesa e pamundur,rruajtja e se fshehtes,prania e njerkesse keqe,deshira per shnderrim me qellim perjetesimin(djali behet qiparis dhe vajza drizee bardhe,motivi I beses,etj.d)personazhet quhen trimi dhe vasha.e)dialogu Idrejtperdrejt.f)komunikimi I rrefimtarit me lexuesin dhe perseritjet artistike.g)elementetfantastike si:levizja e varrit,bekimi I marteses nga nena e vdekur.Si motiv I ri dekl martesa mes nje te vdekuri dhe nje te gjalle.Ne rrefim dallojme tre lloje pershkrimesh:a)te mjedisit si psh:heneza ish mbi korrije…bare flete.Pershkrimi eshte I gjalle saqe ndien ndokush tingujt,shijet,aromat,etj.b)pershkrimete personazheve:emrat dhe veshket jane tipike arbereshe.c)pershkrime te gjendjesshpirterore:kulmi I rrefimit eshte kur trimi dhe vasha te kaperthyer lidhin besen dhediskutojne per vendin ku do te cojne jeten ne kete bote apo ne boten e pertejme.Kirolloijoshet nga bukuria dhe dashuria e jetes tokesore,por stepet nga rikthimi atje.Atmosfera mbizoteruese ne tregim eshte:nata,varret,kenga e zogjve dhe drita e embel ehenes.Pjesa e pare:nga hyrja deri te varrii I Kirolloit kur shon Rina.Mbizoterojjne ketu vargjet sine lirikat popullore.Jepet vetmia dhe dhimbja e Rines per mungesen e nenes.Dialogumes Rines dhe nenes eshte ireal.Epitetet tregojne gjendjen emocionale te vajzes.pjesa e dyte:nga fjalia:heneza ish me korrije dhe deri te e me skish helm RineKaterineza shohim kulmin e zhvillimeve ne rrefenje.Vec dialogut mes te vdekurit dhe tegjalles kemi dhe lidhjen e dahsuris.Dalja ireale e Kirolloit nga varri te kujton legjenden eDhoqines.Ketu ka shume shprehje popullore:bandilli,vasha ime,etj.Kalimi kaq I thjeshtenga bota reale ne ate te te vdekurve eshte bere si ne rrefenjat popullore.Ideja e ketijprocedimi eshte:forca e dashuris kapercen ligjet e jetes dhe vdekjes dhe shuan kufirinndares mes tyre.Kontrastet e forta mes te gjalleve dhe te vdekurve te bejne pershtypjemagjike cka stimulohet nga keto elemente:prania e shkelqimit magjik tehenes,unazat,kenga e zogut,etj.Pjesa 3:qe nga:e me skish helm Rina Katerineza deri ne fund.Rrefenja I afrohetzgjidhjes.Ideja e vazhdimesise shfaqet te detaji I shtatzanis dhe lindjes se djalit teRines.Djali behet vazhdues I Kirollloit.Unaza eshte nje shenje e rinjohjes e huajtur ngaperrallat popullore(nena njeh unazen e te birit ne doren e Rines).Ketu vazhdon alternimiI elementeve reale dhe ireale.Malli I nenes shemb gjithcka dhe regullat e paravendosuranga te dy heronjte fashiten.Eshte dashuria e nenes qe nuk njeh kufij vendor dhekohor.Fundi eshte I papritur,por shkon per shtat me pamundesin e nje martese te tille qene zhvillimin e rrefenjes.
Mesazhet:fuqia e dashuris mund te matet me jeten dhe vdekjen.Vetem dashuria mundte lidh te palidhurat.Ajo bejne te komunikojne jetet e ketej dhe andejvarrit.NATE VJESHTE TE TRETETregimi gjendet ne permbledhjen Kapllan Aga I Shaban Shpates.Pjesa e pare:Ketu rrefimtari tregon ne veten e pare.Djali 7-vjecar eshte rrefyesi:po atemot kur lash te 7 dhe morra te 8.Me pas ligjerimi I drejtohet dikujt ne veten e dytenjejes:e si te mos ishte ketu o I bekuar?Me pas dominon rrefimi ne veten etrete.Ndryshimi I vetes gjate rrefimit perdoret per ta bindur lexuesin per ngjarjet dhe perta ber pjesmarres te tyre.Ketu pershkruhet bolleku dhe mbaresia e prodhimevebujqesore te atij viti.Bolleku faktohet permes shprehjeve frazeologjike dhehiperbolave.Pershkrimi eshte mbizoterues ndaj rrefimit.Rrefim ka vetem ne paragrafin efundit.Ngjarjet vendosen ne fshat ne shtepin e Zafirit.Kohezgjatja e ngjarjeve eshte 1 vit.Pjesa e dyte:Furxhiu I hapsanikeve(burgaxhinjve).Pjesa ju referohet nje periudhe kohorete fundit te shek te 18 dhe fillimit te shek te 19 kur lulezonin cetat e hajduteve dhekacakeve..Koha e rrefimit ndryshon ketu:permes anakronis autori kthehet pas ne koheper te treguar historin e perballjes se gjyshit me ceten e hajduteve.Nese do ta ndanimpjesen ne dy fragmente:fragmenti 1 dominohet nga humanizmi I gjyshitfurxhi:Zafirit.Pjesa ka kryesisht pershkrim.Motoja e tij eshte kuptimplote:”buke eshte kjoe uruar.Kur e ke jepe se ai qe te kerkon e ka pisk,ste zgjat doren kot”.Pasoj pozitive ehumanizmit te tij ishte:prandaj e donin te gjithe,skish hasmeri por vetem miqesi.Gjyshindihmonte edhe hapsaniket(te burgoserit).Per te ata ishin njerez dhe kishin nevoj perndihme.Ne fragmentin e dyte dallojme gjyshin si personazh kryesor dhe hajdutet si personazhedytesore.Ne fund te fragmentit gjyshi merr shperblimin e punes dhe miresis setij:miresi.Nga pikpamja gjuhesore verrehet nje nr I madhbarbarizmash(xhelepi,mexhite,hapsane,hafije,rogoz,etj)si edhearkaizmash(karvanaret,lira,dyfek,magje,ballaban,jatak,etj).Ketu ka gjithashtu shumshprehje frazeologjike dhe fjale te urta qe shprehin principet e plakut Zafir.Pjesa e trete:Ne prag te gjumit.Rrefimtar eshte serish djaloshi dhe gjithcka tregohet ngakendveshtrimi I nje femije 7-8 vjecar.Ai pershkruan ritualin e jetes se fshatit dheatmosferen gjumendjellese per femijet.Kjo atmosfere krijohet nga detaji I kendezit Iperralles dhe nga gogesitja e gjyshes.Ketu autori nis nje dialog me lexuesin dukerealizuar funksionin fatik te ligjerimit.Ai pershkruan nje atmosfere te gezuar ne shtepi ckapercillet permes urimeve te shumta qe perseriten.Me tej ndalet ne biseden e cilter mengacmime te bukura drejtuar gjyshit per ta detyruar te tregoj rrefime te vjetra.Kutelievidenton kembenguljen e anetareve te tjere te familjes per te degjuar nga gjyshirrefimin e radhes.Figura e gjyshes eshte shume interesante.Personazhi I sajzbulohet:a)permes pershkrimit te Kutelit.b)permes veprimeve dhe qendrimeve tesaj.c)permes dialogut te personazheve te tjere.Ajo ravijezohet edhe ne fragmente tetjera te tregimit.Pjesa e katert:Frengu.Titulli eshte vendosur duke u bazuar ne gjykimin e kohes pernjerezit me veshje te ndryshme nga te tjeret.Gjyshi eshte vete femija ne pozicionin errefimtarit ketu dhe gjithcka tergohet nga kendveshtrimi I gjyshit femij.Dy janepersonazhet kryesore:Babai I gjyshit dhe frengu(arbereshi),me pas del edhe Rapoja,prarrefimtaret kembehen:femija 7-8 vjecar,gjyshi dhe frengu.Pra gjyshi qe eshte njepersonazh per te cilin rrefehet,merr rolin e rrefimtarit te nivelit te dyte.Koha e rrefimitndryshon nga anakronite qe perdor frengu ne rrefimet e tij.Anakronia na con ne kohet epushtimit turk,pas vdekjes se Skenderbeut dhe largimit masiv te arberesheve neitali.Verrehen ketu disa toponime tipike shqiptare.Shprehjet frazeologjike dhe fjalet e urta
perdoren ne funksion te takimit,njohjes dhe bashkebisedimit mes dyshqiptareve.Paragrafi I fundit realizon nje fund te lumtur dhe pershtatet me rrefiemtpopullore ku mbeshtetet Kuteli.Perseritjet epike zgjasin rrefimin dhe ndihmojne lexuesinte memorizoj ngjarjet.Gjuha eshte tipike popullore plot arkaizma qe lidhen me kohen epushtimit turk.Pjesa e peste:pa titull.Ketu mbizoteron atmosfera e magjis qe krijohet nga elementetireale.Nis me kujtimet e rinis dhe njohjes se dashuris me gjyshit dhe gjyshes.Dallohenketu elementet folklorike:marrja e shamis,trimi,vasha.hiperolat portretizojne bukurin egjyshes dhe trimerin e gjyshit.Ngacmimet e gjyshes permbajne humor dhe sinqeritet.Ajoe kthen jyshin pas ne kohe dhe perqendron rrefimin e tij ne kohen e duhur.Ketu ndeshimnje personazh misterioz:mustaqeverdhin I cili rrethohet nga antipatia dhe dyshimi.Edheketu ka shume toponime dhe nje imagjiant te shfreniuar per boten e pertejme qe duketne fjalet e gjyshes.Imagjinata perforcohet ne takimin mes dy djemve.Shtepia e gjyshitharrohet dhe lexuesi perqendrohet vetem te vazhdimi I rrefimit qe behet burim ankthi.Pjesa e gjashte:dita tjeter.Kjo eshte mbyllja e tregimit ku konkluzion I historis behetpermes dialogut nene-bir.Mbyllja seshte e plote.Rrefimi I gjyshit nderpritet per ti lenvendit dialogut midis nenes dhe birit.Fundi eshte I papritur per lexuesin por I qellimshemse autori kerkon te ngjalli imagjinaten te lexuesi.Bien ne sy elementet te besimit fetarkristian sic jane ritet fetare ose toponimet:gropa e qoftelargut,ose imagjinata per boten epasvdekjes.