Tragjedia Came ne vitet 1945 - 1946

 Raport i Ministrisë së Jashtme të Turqisë mbi çamët në Greqi 

Çamët shqiptarë 

Megjithëse e ndarë sot midis Greqisë dhe Shqipërisë, krahina e Epirit në Gadishullin Ballkanik ka qenë etnikisht shqiptare që nga kohët e lashta. Gjatë Konferencës së Ambasadorëve të Londrës në 1913, pjesa jugore e krahinës u nda toka mëmë dhe iu dha shtetit grek, pavarësisht nga fakti që popullsia e Epirit Jugor ishin shqiptarë të besimit ortodoks dhe mysliman. 

Ndërkohë që shqiptarët ortodokse ishin objekte të helenizmit, shqiptarët myslimanë ose u shfarosën ose u dëbuan me forcë nga tokat e të të parëve të tyre nga qeveria greke. 

Shqiptarët myslimanë ose çamët që jetonin në Epirin e Jugut (Çamëria ose Thesprotia siç quhet nga Grekët) ishin viktimat e pastrimit të parë etnik në Europë me mbarimin e Luftës së Dytë Botërore. Tragjedia çame ishte një nga tragjeditë më të dhimbshme të kontinentit Europian. Vjetari statistikor i qeverisë greke i vitit 1936 tregonte që 26.000 çamë jetonin në krahinën e Çamërisë në Greqi në atë kohë. 

Si rezultat i pastrimit etnik dhe genocidit të viteve 1944-1945, 30.000 myslimanë shqiptarë u dëbuan me forcë nga krahina e Çamërisë dhe kërkuan strehim në Republikën e Shqipërisë në të cilën jetojnë akoma. 

Sot, janë 150.000 pjesëtarë të kësaj popullsie në Shqipëri, një shifër e cila është rritur për shkak të përqindjes së lartë të lindshmërisë në Shqipëri. Nga ana tjetër numri i tanishëm i çamëve që jetojnë në Greqi vlerësohet në përreth 100 000 . 

Ende këta njerëz janë të privuar nga çfarëdo lloji të të drejtave të minoritetit si minoritete të tjera që jetojnë në Greqi. Për të përmendur vetëm një shembull, ata mund të flasin shqip vetëm në shtëpitë e tyre. 

Popullsia e Çamërisë ka qenë gjithmonë etnikisht shqiptare. Shumë udhëtarë dhe historianë të huaj kanë shkruar që Çameria ka qenë e populluar nga shqiptarë. Madje edhe historiani grek Herodoti ka nënvizuar këtë fakt në librin e tij "Historia" dhe i quajti shqiptarët e Çamërisë "barbarë", nje term i përdorur nga Grekët e lashtë për të dalluar popujt jo grekë. 

“Çamët u masakruan, u përzunë dhe më pas ua grabitën pasuritë”

Masakra më e egër ndaj shqiptarëve myslimanë u bë nga ushtarët grekë që nuk bënin më pjesë në formacionet ushtarake më 27 qershor 1944, në zonën e Paramithisë, ku forcat e Ligës Republikane Greke (EDES) të gjeneralit Zervas hynë në qytet dhe vranë rreth 600 shqiptarë myslimanë, burra, gra dhe fëmijë, shumë prej të cilëve u përdhunuan dhe u torturuan para vdekjes. Sipas dëshmitarëve okularë, të nesërmen, një batalion tjetër i EDES hyri në Parga, ku u vranë 52 shqiptarë të tjerë. Më 23 shtator 1944 u plaçkit qyteti Spatar dhe u vranë 157 veta. Gra të reja dhe vajza u përdhunuan dhe ata burra që mbetën gjallë u grumbulluan dhe u dërguan në ishujt e Egjeut. 

Në bazë të statistikave që jep shoqata “Çamëria” në Tiranë, gjatë goditjeve që janë bërë në vitet 1944-1945, në fshatrat çame janë vrarë gjithsej 2771 civilë shqiptarë dhe konkretisht si më poshtë: në Filat dhe rrethinat 1286, në Igumenicë dhe rrethinat 192, në Paramithia dhe rrethinat 673 dhe në Parga 620. Janë plaçkitur dhe djegur 5800 shtëpi në 68 fshatra. Në një listë të hollësishme të humbjeve materiale përfshihen 110.000 dele, 24.000 bagëti të trasha, 250000 kv grurë dhe 80.000 kv vaj ushqimor, të cilat arrijnë në 11 milionë kg grurë dhe 3 milionë kg vaj ushqimor. 

Si rezultat i këtyre goditjeve, llogaritet që 28.000 çamë të jenë larguar për në Shqipëri, ku u vendosën në periferi të Vlorës, Durrësit dhe Tiranës. Disa qindra çamë u vendosën gjatë bregut të Himarës, në prona të lëna nga familjet që u larguan gjatë luftimeve të egra, fillimisht kundër pushtuesve të Boshtit dhe më pas, më 1944-n, midis Frontit nacionalist grek të Çlirimit të Epirit të Veriut dhe luftëtarëve të Ballit Kombëtar të Shqipërisë. Disa nga çamët u vendosën në fshatrat ekzistuese gjatë bregdetit, si në Borsh, që tradicionalisht ishin myslimanë, duke forcuar karakterin johelenik të zonës. Çamë të tjerë krijuan fshatra krejtësisht të reja, si Vrina afër kufirit grek. 

Vëzhgues ndërkombëtarë kanë konstatuar brutalitetin e përdorur gjatë dëbimeve të çamëve. Joseph Jakobs, shef i Misionit Amerikan në Shqipëri (1945-1946), shkruan: "Në mars të vitit 1945, njësi të forcave të shpërndara të Zervasit kryen një masakër ndaj çamëve në zonën e Filatit dhe praktikisht e spastruan atë nga pakica shqiptare. Sipas të gjitha të dhënave, që kam mundur të mbledh mbi çështjen çame, në vjeshtën e 1944-s dhe gjatë muajve të parë të 1945-s autoritetet e Greqisë veriperëndimore kryen goditje të egra, duke dëbuar rreth 25.000 çamë, banorë të Çamërisë, nga shtëpitë e tyre. Ata u ndoqën deri në kufi, mbasi iu grabit toka dhe prona. Qindra meshkuj çamë të moshave 15 deri 70 vjeç u internuan në ishujt e Detit Egje. U dogjën në total 102 xhami. Autoritetet greke miratuan më pas një ligj që sanksiononte shpronësimin e pronave të çamëve, duke iu referuar bashkëpunimit të bashkësisë së tyre me forcat pushtuese të Boshtit, si një arsye kryesore për marrjen e këtij vendimi."

Ankesa çame në Lidhjen e Kombeve

Shifra dhe fakte per krahinën

Genocidi dhe të dhënat e popullsisë së krahinës çame. Cila ishte shifra e banorëve që jetonin atje. Regjistrimi turk ka nxjerrë rreth 83.000 shqiptarë ortodoksë në 1910, që përbënin 75% të krahinës. “Shën Bartolomeu” i Çamërisë dhe numri i të vrarëve sipas qyteteve.

Regjistrimi i popullsisë i bërë nga Administrata Turke në 1910 tha që atje ishin 83.000 shqiptarë ortodoksë dhe myslimanë në krahinë. Harta demografike e misionit ushtarak britanik e dërguar në qeverinë britanike në Londër që në prag të Luftës së Dytë Botërore, tregonte që 75% e popullsisë së Çamërisë ishte shqiptare. 

Historiani pro-grek Spiro Muselimi, në librin e tij "Historical Sight Through Thesprotia" (Shikim Historik nëpër Thesproti), i botuar në Janinë me 1974, shkruan që Pershkopi i Thesprotisë në vitin 1870 përktheu disa pjesë të biblës në shqip, meqë popullsia e besimit ortodoks të krahinës nuk kuptonte asnjë fjalë në greqisht. 

Autoritetet greke, duke iu përmbajtur parimit të refuzimit absolut të ekzistencës të grupeve etnike në territorin grek, ndoqën një politike shoviniste të mirë-krijuar, dhe siç dëshmon historia, kryen një genocid kundrejt shqiptarëve të besimit mysliman. Sulmi racial kundrejt shqiptarëve myslimanë të Çamërisë filloi të zbatohet së pari me mbarimin e Luftës së Dytë Botërore, në vitet 1944-1945, kur banda kriminale e gjeneralit famkeq Napoleon Zerva kryen pastrimin etnik kundrejt tyre. 

Në 27 qershor të 1944, bandat kriminale greke kryen barbarizmat më të këqija të provuara në këtë krahinë. Terrori i ushtruar ndaj kësaj popullsie përshkruhet më poshtë. Ai permbledh vrasje, perdhunime, sjellje çnjerëzore, masakra ndaj grave, fëmijëve dhe grave shtatëzënë. Më shumë se 1400 burra, gra e fëmijë u vranë brenda 24 orëve në qytetin Paramithia, të martën, 27 Qershor 1944, e cila u bë data e Shën Bartolomeut për të gjithë Çamërinë. 

Gjatë periudhës Qershor 1944-Mars 1945, 1286 persona u vranë Filat, 192 në Gumenicë, 626 në Margëlliç dhe Pargë. Gjithashtu kishte edhe qindra persona të tjerë të humbur. 

Në të njëjtën periudhe, si rezultat i masakrave greke, akteve të grabitjeve dhe rrëmbimeve të popullsise shqiptare në Çamëri, 2900 burra të rinj e të moshuar, 214 gra dhe 96 fëmijë u masakruan, 745 gra u përdhunuan,76 gra u rrëmbyen, 32 fëmijë më të vegjël se 3 vjeç u masakruan, 68 fshatra u rrafshuan me themel, 5800 shtëpi dhe vende adhurimi u bënë shkrumb e hi ose u shkatërruan. 

Përveç kësaj, 30 000 shqiptarë myslimanë u dëbuan me forcë nga krahina e Çamërisë të cilët u strehuan në Shqipëri. Qeveria shqiptare, mbas luftës u mor me çështjen çame në Konferëncën e Paqes në Paris.
Konferenca e Ministrave të Jashtëm të Forcave Aleate, jo vetëm njohu rrethanat me të vërtetë të vështira në të cilat ishin nënshtruar çamët, por gjithashtu kërkoi riatdhesimin e tyre dhe kthimin e pronave të tyre. Komisioni Hetues Ndërkombëtar i Kombeve të Bashkuara, i caktuar për verifikimin e tragjedive në të dyja anët e kufirit, nxjerr konkluzionet në raportin e tij në vitet 1946-1947, raport i mbushur me fakte dhe prova për sa i përket masakrave dhe tragjedive të dhimbshme të popullit çam. 

Realitetet e historisë së kohës së fundit të Çamërisë kërkojnë kujdesin e komunitetit ndërkombëtar. Greqia nuk mund të shmangë por të njohë genocidin e "çamëve shqiptare". 

Të drejtat civile dhe shoqërore të atyre që jetojnë tani në Greqi, të vlerësuar pothuajse në 100.000 sot, duhet të respektohen nga Greqia. Sipas pikëpamjeve zyrtare greke, popullsia myslimane e Çamërisë, e cila numëron pothuajse 150.000 njerëz dhe akoma strehohet në Shqipëri, nuk do të lejohet kurrë të kthehet në Greqi sepse ato gjoja bashkëpunuan me pushtuesit gjermanë gjatë Luftës së Dytë Botërore. 

"Ata janë konsideruar si kriminelë lufte sipas ligjeve greke" (K.Mitsotakis, Tiranë, Maj 1992). 

Kjo "hipotezë" është e pavërtetë dhe e shpikur. Konsiderimi i një komuniteti të tërë si "kriminelë", mjaft pjesëtarë të të cilit vdiqën në luftë për çlirimin e Greqisë në Luftën e Dytë Botërorë, është një krim politik dhe historik kundër çamëve. 

Në 1994, Parlamenti i Republikës së Shqipërisë shpalli 27 qershorin e 1944 si ditën përkujtimore për shqiptarët e masakruar të Çamërisë, dhe një monument u ndërtua në Konispol në kujtim të viktimave të Çamërisë. 

Mbas 1945, me synimin për të ndërtuar strukturën demografike të Çamërisë, filloi konolizimi i saj me Grekë, Romë dhe Ciganë. Greqia donte tëe ndryshonte strukturën demografike të provincës sepse nuk kishte besim te pjesa e popullsisë shqiptare të ngelur atje, sado që ato ishin të besimit ortodoks.

Greqia i vuri fund çdo përpjekje për të ruajtur identitetin e popullsisë shqiptare të besimit ortodoks dhe gjuha shqipe u ndalua të flitej në publik. Për pasojë asimili i shqiptarëve ortodokse u arrit me shpejtësi. Fati i shqiptarëve ortodoksë nuk ishte shumë i ndryshëm sesa ai i vëllezërve të tjerë myslimanë kur ato donin të mbanin identitetin e tyre etnik.
Lexo me shume...